سوء قصد به مقامات سیاسیسوء قصد به مقامات سیاسی از مباحث مطرح در حقوق جزا بوده و به معنای این است هر گاه کسی به جان رهبر، هر یک از رؤسای قوای سه‌گانه داخلی، رئیس‌جمهور کشور خارجی، نمایندۀ سیاسی آن کشور و مراجع بزرگ تقلید به انگیزه ضدیت با حکومت، بر هم زدن امنیت کشور، بر تمامیت جسمانی و حیاتی‌شان لطمه وارد سازد که جرم نتیجۀ عمل خود را قبلاً پیش‌بینی کرده اما جزماً نتوان گفت خواستار و قاصد نتیجه بوده است. این مقاله به بررسی عناصر سوء قصد به مقامات داخلی، عناصر سوء قصد به مقامات سیاسی خارجی می‌پردازد. فهرست مندرجات۲ - عناصر سوء قصد به مقامات داخلی ۲.۱ - عنصر قانونی ۲.۲ - عنصر مادی ۲.۳ - عنصر معنوی ۲.۴ - مجازات ۲.۵ - نکات مهم مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا ۳ - سوء قصد به مقامات سیاسی خارجی ۳.۱ - عنصر قانونی ۳.۲ - عنصر مادی ۳.۳ - عنصر قانونی ۳.۳.۱ - مرتکب جرم ۳.۳.۲ - رفتار مرتکب جرم ۳.۳.۳ - مجنی‌علیه ۳.۳.۴ - محل سوء قصد ۳.۴ - عنصر روانی ۳.۵ - مجازات ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - تعریفسوء قصد در لغت به معنی قصد مخالفت قوانین و نظامات و مبانی اخلاقی و مذهبی است. و در اصطلاح حقوق جزا هرگاه فاعل جرم نتیجۀ عمل خود را قبلاً پیش‌بینی کرده ولی جزماً نتوان گفت که خواستار و قاصد نتیجه بوده این مقدار را سوء نیت احتمالی (سوء نیت بالقوه) می‌گویند. [۱]
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانۀ گنج دانش، ۱۳۸۳، چاپ چهاردهم، ص۳۶۸.
مفهوم حقوقی سوء قصد: لفظ سوء قصد در قانون مجازات اسلامی از کلمۀ Attentat (آتانتا) و از قانون جزای فرانسه اقتباس شده که در اصطلاح حقوقی کلمۀ آتانتا تحت تاثیر سوابق باستانی حقوق رم و حقوق قدیم فرانسه در معنای شروع به جرم و بعضاً عملیات مقدماتی تهیۀ جرم استعمال شده است. [۲]
پاد، ابراهیم، حقوق کیفری اختصاصی، تهران، انتشارات دانشکدۀ حقوق، ۱۳۵۳، ص۶۲.
۲ - عناصر سوء قصد به مقامات داخلیارکان و عناصر سوء قصد به مقامات داخلی عبارت است از: ۲.۱ - عنصر قانونیمادۀ ۵۱۵ قانون مجازات اسلامی: «هر کس به جان رهبر و هر یک از رؤسای قوای سه گانه و مراجع بزرگ تقلید، سوء قصد نماید چنانچه محارب شناخته نشود به حبس از سه تا ده سال محکوم خواهد شد.» تبصره «در مواردی که احراز شود متهم قبل از دستیابی نظام توبه کرده باشد مشمول مواد (۵۰۸) و (۵۰۹) و (۵۱۲) نمی‌شود.» [۳]
ق. م. ا، مواد ۵۰۸ و ۵۰۹ و ۵۱۲.
۲.۲ - عنصر مادیبا توجه به مفهوم حقوقی سوء قصد برای تحقق عنصر مادی جرم، فعل خارجی مرتکب در معنای شروع به قتل و بر اساس حکم مادۀ ۴۱ ق. م. ا چنانچه در حد عملیاتی باشد که مرتکب به قصد صدمه‌زدن به حیات یکی از مقامات مذکور در مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا واقع شده باشد ولی به واسطۀ موانع خارجی که ارادۀ فاعل در آن مدخلیت نداشته باشد و این‌اندازه عملیات اجرائی برای تحقق عنصر مادی جرم کفایت می‌کند. ضمناً چنانچه سوء قصد به مقامات سیاسی یا مذهبی به نتیجۀ مورد نظر فاعل جرم برسد، چون عمل مجرمانۀ سیاسی سوء قصد به جان یکی از مقامات مذکور در مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا با جرم عمومی قتل عمد توام و ترکیب می‌گردد مشمول عنوان کلی قتل عمدی خواهد بود. [۴]
ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای اختصاصی ۳، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۴، چاپ دوم، ص۶۸.
[۵]
ق. م. ا، مادۀ ۴۱.
[۶]
ق. م. ا، مادۀ ۵۱۵.
۲.۳ - عنصر معنویاین جرم از جرائم عمدی است و برای مجرم شناختن مرتکب جرم دادگاه بایستی، قصد مرتکب جرم را دایر بر صدمه‌زدن به جان رهبر یا یکی از رؤسای سه قوه یا مراجع بزرگ تقلید را که به انگیزه ضدیت با حکومت و بر هم زدن امنیت کشور از ناحیۀ مرتکب صورت گرفته است، احراز نماید. [۷]
ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای اختصاصی ۳، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۴، چاپ دوم، ص۶۹.
چنانچه هدف و منظور نهائی مرتکب فقط در جهت تامین منافع خصوصی و اغراض شخصی باشد، در زمرۀ جرائم عمومی بوده و به علت فقدان انگیزه و هدف سیاسی، عمل مرتکب مشمول عنوان کلی شروع به قتل عمدی خواهد بود. [۸]
ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای اختصاصی ۳، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۴، چاپ دوم، ص۶۹.
در ارتکاب جرم موضوع مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا باید سوء قصد با نیت و به منظور فساد و مقابله با حکومت باشد. مقصود از مقابله با حکومت اقدامات و عملیاتی است که در جهت سرنگونی یا تضعیف دولت و حکومت باشد. قیام مسلحانه بر ضد حکومت به منظور تجزیه یا خود مختاری بخشی از مملکت نیز از مصادیق جرم مقابله با حکومت است. [۹]
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳، چاپ دهم، ص۶۱۸.
۲.۴ - مجازاتدر صورت عدم صدق عنوان محاربه مجازات مرتکب جرم موضوع مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا از سه تا ده سال حبس خواهد بود. ولی هرگاه نیت فساد و مقابله با حکومت به عنوان سوء‌نیت خاص، احراز گردد مرتکب را می‌توان در حکم محاربه دانسته و به مجازات محاربه محکوم کرد. البته در هر دو حالت مشمول مجازات نسبت به مرتکب بر اساس این ماده منوط به آگاهی داشتن وی از سمت فرد مورد تهاجم می‌باشد. [۱۰]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، ۱۳۸۵، چاپ ششم، ص۱۴۷.
۲.۵ - نکات مهم مادۀ ۵۱۵ ق. م. اچند نکته: در مورد مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا: ۱) منظور از مراجع بزرگ تقلید مذکور در ماده مراجعی هستند که تعداد قابل توجهی از شیعیان (و نه فقط اهالی یک روستا یا شهر کوچک) از آنان تقلید می‌کنند، ولی تائید یا عدم‌تائید حکومت نسبت به شخص مذکور از اهمیت برخوردار نمی‌باشد. ۲) از ظاهر ماده بر می‌آید که تابعیت ایرانی داشتن تقلیدشونده یا تقلیدکنندگان مهم نیست. بنابراین هرگاه کسی در ایران به جان یک مرجع بزرگ تقلید که دارای تابعیت کشور دیگری غیر از ایران بوده و مقلدین بسیاری از میان شیعیان غیرایرانی دارد، سوء قصد نماید تحت شمول مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا قرار خواهد گرفت. [۱۱]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، ۱۳۸۵، چاپ ششم، ص۱۴۵.
۳) منظور مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا از سوء قصد معنای عرضی آنست، یعنی اینکه کسی نه تنها از مرحلۀ فکر و اندیشه گذر کرده باشد بلکه عملیات مقدماتی (مثلاً خرید اسلحه و غیره) را نیز پشت سر گذاشته و دست به عملیات اجرائی قتل بزند ولی پس از شروع بنا به دلایلی، قصد او بلا اثر بماند. در واقع مقنن به نوعی جرم عقیم اشاره کرده است. [۱۲]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، ۱۳۸۵، چاپ ششم، ص۱۴۶.
۴) سوء قصد بنا به تصریح ماده باید علیه جان مقامات مذکور در مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا صورت گیرد، بدین‌ترتیب هرگاه کسی صرفاً قصد ایراد ضرب و جرح به آنان را داشته باشد از شمول ماده خارج خواهد بود. [۱۳]
پیمانی، ضیاءالدین، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، ۱۳۷۷، چاپ سوم، ص۸۳.
۵) استفاده از سلاح خاصی ضرورت ندارد و استفاده از هر سلاحی، اعم از سرد یا گرم و حتی استفاده از دست جهت خفه‌کردن فرد مورد نظر کفایت می‌کند. [۱۴]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، ۱۳۸۵، چاپ ششم، ص۱۴۷-۱۴۶.
۳ - سوء قصد به مقامات سیاسی خارجیعناصر سوء قصد به مقامات سیاسی خارجی عبارت است از: ۲.۱ - عنصر قانونیعنصر قانونی سوء قصد به مقامات سیاسی خارجی؛ مادۀ ۵۱۶ ق. م. ا «هر کس به جان رئیس جمهور خارجی یا نمایندۀ سیاسی آن در قلمرو ایرانی سوء قصد نماید به مجازات مذکور در مادۀ ۵۱۵ محکوم می‌شود. مشروط به اینکه در آن کشور نیز نسبت به ایران معامله متقابل بشود والا مجازات خفیف‌تر اعمال گردد به همان مجازات محکوم می‌شود.» تبصره «چنانچه سوء قصد منتهی به قتل یا جرح یا ضرب شود علاوه بر مجازات مزبور به قصاص یا دیه مطابق ضوابط و مقررات محکوم خواهد شد.» علاوه بر مقررات مادۀ ۵۱۶ ق. م. ا مادۀ ۲ کنوانسیون راجع به جلوگیری و مجازات جرائم علیه اشخاص مورد حمایت بین‌المللی من جمله مامورین دیپلماتیک مصوب دسامبر ۱۹۷۳ که در سال ۱۳۵۷ دولت ایران نیز به آن ملحق شده است، عنصر قانون این بزه محسوب می‌گردد. [۱۵]
حجتی، سیدمهدی و مجتبی باری، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، تهران، میثاق عدالت، چاپ اول، ص۷۸۸.
۲.۲ - عنصر مادیعنصر مادی جرم: عنصر مادی جرم موضوع مادۀ ۵۱۶ ق. م. ا همان عنصر مادی جرم موضوع مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا می‌باشد. ۲.۱ - عنصر قانونیعنصر قانونی سوء قصد به مقامات سیاسی خارجی عبارت است از: ۳.۳.۱ - مرتکب جرممرتکب جرم؛ با وجود عبارت هر کس در متن ماده ۵۱۶ ق. م. ا مرتکب ممکن است ایرانی و یا حتی خارجی باشد. [۱۶]
ق. م. ا، ماده ۵۱۶.
۳.۳.۲ - رفتار مرتکب جرمرفتار مرتکب جرم؛ سوء قصد به جان که شامل هر نوع اقدامی است که بر تمامیت جسمانی و حیات رئیس یا نمایندۀ سیاسی یک کشور خارجی لطمه وارد سازد اما به علت وجود مانع خارجی که ارادۀ فاعل در آن دخالت نداشته، نتیجۀ مجرمانه بدست نیامده و قصد مرتکب معلق یا بی‌اثر مانده و جرم در مرحلۀ شروع به جرم متوقف مانده است. [۱۷]
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳، چاپ دهم، ص۶۲۰.
۳.۳.۳ - مجنیعلیهطرف جرم (مجنی‌علیه)؛ اشخاص که در مادۀ ۵۱۶ ق. م. ا مورد حمایت قرار گرفته‌اند عبارتند از رئیس کشور خارجی یا نمایندۀ سیاسی آن. منظور از رئیس کشور خارجی کسی است که بر طبق قوانین داخلی و مخصوصاً قانون اساسی هر کشور شخص اول مملکت محسوب می‌شود، اعم از اینکه به عنوان شاه، ملکه، رئیس جمهور، رهبر، رئیس حزب حاکم، صدر هیات رئیسه، امیر، نخست وزیر یا هر عنوان دیگری نامیده شود. [۱۸]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، میزان، ۱۳۸۵، چاپ ششم، ص۱۴۸.
[۱۹]
ق. م. ا، ماده ۵۱۶.
منظور از نمایندۀ سیاسی یک کشور خارجی، افرادی نظیر سفرا و کنسول‌ها هستند که در اجرای قراردادهای بین‌المللی عنوان نمایندۀ سیاسی را داشته و از مصونیت سیاسی منتفع می‌گردند. بدین‌ترتیب نمایندگان فرهنگی، نظامی، اقتصادی و کارمندان اداری و خدماتی سفارتخانه‌ها، مامورین سیاسی محسوب نمی‌شوند. [۲۰]
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳، چاپ دهم، ص۶۲۱.
۳.۳.۴ - محل سوء قصدمحل سوء قصد؛ قلمرو مکان سوء قصد محدودۀ جغرافیائی-سیاسی ایران اعم از قلمرو زمینی، دریائی و هوائی است. [۲۱]
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳، چاپ دهم، ص۶۲۱.
۳.۴ - عنصر روانیعنصر روان جرم موضوع مادۀ ۵۱۶ ق. م. ا: این جرم از جرائم عمدی است و دادگاه بایستی علاوه بر او از قصد مجرمانه مرتکب دایر بر ایراد صدمه به جان رئیس کشور خارجی یا نمایندۀ سیاسی آن در ایران، هدف نهائی و انگیزۀ مرتکب را ناظر به ضدیت با حکومت اسلامی را نیز احراز نماید. [۲۲]
ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای اختصاصی ۳، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۴، چاپ دوم، ص۷۰.
۲.۴ - مجازاتمقنن مجازات جرم موضوع این ماده را مجازات مذکور در مادۀ ۵۱۵ ق. م. ا (مجازات محارب یا حبس از سه تا ده سال) قرار داده که البته با توجه به شرط معاملۀ متقابل چنانچه در کشور متبوع نمایندۀ سیاسی مجازات خفیف‌تری برای این جرم در نظر گرفته شده باشد مجازات خفیف‌تر اعمال خواهد شد. [۲۳]
حجتی، سیدمهدی و مجتبی باری، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، تهران، میثاق عدالت، چاپ اول، ص۷۹۰.
۱) چنانچه سوء قصد به جان مقامات سیاسی خارجی به گونه‌ای باشد که بر عمل مرتکب عنوان محاربه صدق نماید، باید حکم به تحقق محاربه و اجرای مجازات آن داد، بدون آنکه به مجازات مقرر در قوانین کشور متبوع نمایندۀ سیاسی کشور خارجی از لحاظ اخف یا اشد بودن توجه شود زیرا محاربه از جرائم مستوجب حد بوده که دارای جنبۀ حق اللهی است نمی‌توان دخل و تصرفی به عمل آورد. [۲۴]
حجتی، سیدمهدی و مجتبی باری، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، تهران، میثاق عدالت، چاپ اول، ص۷۹۰.
۲) در مادۀ ۵۱۶ ق. م. ا چنانچه عملیات اجرائی مرتکب منتج به نتیجه شده، و یا منتهی به ضرب و جرح شود علاوه بر مجازات منظور در مادۀ ۵۱۶ مرتکب به مجازات قصاص یا دیه ناشی از قتل یا ضرب و جرح غیر، محکوم می‌گردد. [۲۵]
حجتی، سیدمهدی و مجتبی باری، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، تهران، میثاق عدالت، چاپ اول، ص۷۹۰.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سوء قصد به مقامات سیاسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۲۷. |